Okres 1913-1956
Powstanie Galicyjskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, pierwszej organizacji turystycznej na Ziemiach Polskich nierozerwalnie związane jest z dziejami Nowego Targu.
Myśl utworzenia organizacji zrodziła się podczas przyjęcia wydanego na cześć Józefa Stefana Szalaya w Kuźnicach w sierpniu 1873 r. Zebrani na przyjęciu ówcześni działacze i miłośnicy gór omówili wstępne zasady działania. Prace nad projektem trwały krótko, gdyż już 31 grudnia 1873r w Nowym Targu w Hotelu Herza (kamienica w Rynku obecnie nr ) podpisano statut organizacji. „Poczem statut przez p. F. Pławickiego i Dr E. Janotę zredagowany a przez hr. Mieczysława Reya, Jadwigę z Zamoyskich ks. Sapieżynę, Marcina Nałęcza Kęszyckiego, Ludwika Eichborna, właściciela Zakopanego, Feliksa Pławickiego b. kapitana i Józefa Szalaya jako założycieli 31 grudnia 1873 roku podpisany, zatwierdzony został rozporządzeniem Wys. c.k. Namiestnictwa we Lwowie z dnia 19 marca 1874” (Pamiętnik Towarzystwa Tatrzańskiego Tom I, rok 1876). Pierwszy statut nadawał nazwę „Galicyjskie Towarzystwo Tatrzańskie z siedzibą w Nowym Targu”, został podpisany i wydany w formie litograficznej z datą Nowy Targ, 31 grudnia 1873 r. Stan taki trwał do 8 października 1874 r., kiedy to zatwierdzono zmianę nazwy na „Towarzystwo Tatrzańskie” z siedzibą w Krakowie.
Pomimo faktu, że siedzibę Towarzystwa przeniesiono z Nowego Targu, to osoby związane z Miastem od samego początku brały udział w pracach Towarzystwa. Pierwszym członkiem Wydziału i członkiem dożywotnim był hr. Adam Uznański, właściciel dóbr w Szaflarach, przewodniczący Rady Powiatowej w Nowym Targu. W 1879 roku delegatem w Nowym Targu został mianowany dr Stanisław Zawadziński. Od 1882 r. funkcję tę pełnił Jan Trybulec – notariusz w Nowym Targu. Zadaniem delegata było pośrednictwo między członkami Towarzystwa a Wydziałem. „Szczególnym ich obowiązkiem jest jednanie nowych członków Towarzystwa i przedstawianie Wydziałowi wniosków zmierzających do powiększenia ich liczby, oraz zachęcanie turystów do zwiedzania Tatr i Karpat i udzielenie im w tej mierze potrzebnych informacji” (paragraf 24 Statutu Towarzystwa Tatrzańskiego z 1880 r.). Z obowiązku tego delegaci wywiązali się należycie, już w 1883 r. z terenu Nowego Targu i okolic w skład Towarzystwa wchodzi 27 członków. Pierwsi członkowie wywodzili się z właścicieli ziemskich, duchowieństwa (proboszczowie i wikariusze miejscowych parafii), urzędników c.k. starostwa i c.k. sądu oraz nauczyciele.
W miarę rozwoju Towarzystwa Tatrzańskiego oraz zwracania większej uwagi również na inne pasma górskie niż Tatry zaczęła rozwijać się myśl utworzenia w Nowym Targu oddziału. Jesienią 1913 r. w Nowym Targu zorganizowano i powołano Oddział Towarzystwa Tatrzańskie. Dodano nazwę „GORCE” jako wyznacznik i główny kierunek działania. Na Walnym Zgromadzeniu Towarzystwa Tatrzańskiego w kwietniu 1914 r. zatwierdzono statut Oddziału Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego z nazwa „GORCE”. Był to siódmy Oddział jaki powstał w Towarzystwie Tatrzańskim. Od samego początku podjęto starania związane z budową schroniska pod Turbaczem oraz zagospodarowaniem Gorców, w tym wyznaczania dróg (szlaków) oraz rozwijania narciarstwa. Inicjatywą nowopowstałego Oddziału było zorganizowanie 18 stycznia 1914 r. wyprawy narciarskiej na Turbacz. W wyprawie wzięło udział 60 osób (w tym 25 członków Sekcji Narciarskiej Towarzystwa Tatrzańskiego z Zakopanego pod kierunkiem Mariusza Zaruskiego, 30 młodzieży gimnazjalnej z Nowego Targu pod kierunkiem jednego z najlepszych nowotarskich narciarzy, p. J. Głodka i akademickiej z Akademickiego Związku Sportowego z Krakowa pod wodzą p. W. Majewskiego). Kierownikiem i koordynatorem wycieczki był dr Zygmunt Wasiewicz. Piękną relację z tej wyprawy przekazał sam Mariusz Zaruski w swojej książce „Na bezdrożach tatrzańskich, wycieczki, wrażenia i opisy” w rozdziale „Wycieczka na Turbacz” (Wyd. M. Arcta, Warszawa 1923)
Wybuch I wojny światowej przerwał dalszy rozwój Oddziału. Po wojnie starania o utworzenie oddziału podjęto ponownie i już w 1920 roku powstaje Koło PTT, a w 1924 r. Oddział. Przyjmuje ponownie nazwę „GORCE”. Założycielami byli Józef Czaja, dr Zygmunt Wasiewicz, dr Ignacy Dziedzic, Juliusz Zborowski, dr Zygmunt Mieszkowski, Eugeniusz Gołębski, Franciszek Dworski, Michał Mroszczak i Karol Pta. Prezesem został dr Zygmunt Wasiewicz. Oddział bardzo szybko zaczął starania o zagospodarowanie Gorców. Już w 1925 roku wybudowano na Polanie Wisielakówka schronisko. Autorem projektu był Karol Stryjeński, a pomoc finansową zapewnił Zarząd Główny oraz Oddział Towarzystwa w Łodzi. Schronisko spłonęło w nocy z 16/17 grudnia 1933 roku. Już w 1935 rozpoczęto budowę nowego schronisko. Tym razem lokalizacja padła na Polanę Wolnica pod Turbaczem. Schronisko to, częściowo wykończone, przetrwało do 1943 r., kiedy zostało spalone przez polską partyzantkę w obawie przed zajęciem go przez wojska niemieckie. Innymi zadaniami, którymi zajął się Oddział było założenie stacji turystycznej w Nowym Targu na osiedlu Kowaniec oraz znakowanie szlaków turystycznych.
Dalszy rozwój Oddziału przerwał wybuch II wojny światowej. Po wojnie działalnoć została wznowiona. Siedziba Oddziału znajdowała się w Nowym Targu przy ul. Sokoła 10, w prywatnym mieszkaniu ówczesnego prezesa dr Zygmunta Mieszkowskiego. Następne lata nie przyniosły znacznego rozwoju dla Oddziału. Dopiero powołanie PTTK w 1950 znacznie zwiększyło aktywność społeczną i rozwój turystyki masowej. Rozpoczął się okres tworzenia nowych struktur Towarzystwa. W Nowym Targu pierwszy zarząd i struktury Towarzystwa zorganizowano w 1956 r. Powołano Polskie Towarzystwo Turystyczno – Krajoznawcze Oddział „GORCE” w Nowym Targu.
Autor: Adam Andrzej Kustwan